Francesco Algarotti

Francesco Algarotti
Francesco Algarotti
	Portread pastel o Francesco Algarotti gan Jean-Étienne Liotard (1745).
Ganwyd	11 Rhagfyr 1712 ; Fenis
Bu farw	3 Mai 1764 ; Pisa
Dinasyddiaeth	Gweriniaeth Fenis
Alma mater	Prifysgol La Sapienza; Prifysgol Bologna ;
Galwedigaeth	athronydd, ffisegydd, llenor, bardd, siambrlen, beirniad celf

Athronydd, llenor yn yr ieithoedd Ffrangeg ac Eidaleg, a chasglwr celf Eidalaidd oedd Francesco Algarotti (11 Rhagfyr 1712 – 3 Mai 1764) sydd yn nodedig fel un o bolymathiaid hyddyscaf yr Oleuedigaeth. Ysgrifennai draethodau am ffiseg, pensaernïaeth, ac opera yn ogystal â beirniadaeth celf a barddoniaeth. Efe oedd prif ladmerydd Newtoniaeth yng nghanol y 18g.

Ganed ef yn Fenis, Gweriniaeth Fenis, yn fab i farsiandïwr cefnog. Astudiodd fathemateg ac athroniaeth ym Mhrifysgol Bologna cyn teithio ar draws Ewrop, i Rufain, Paris, Llundain, a St Petersburg. Ym Mharis yn enwedig enillodd enw fel bonheddwr golygus, gwybodus ac ymddiddangar, a daeth yn gyfarwydd â chylchoedd dysgedig y ddinas a deallusion megis Pierre-Louis Moreau de Maupertuis a Voltaire. Ymddiddorai mewn ffiseg glasurol a gwaith y gwyddonydd Isaac Newton, ac ym 1737 ysgrifennodd esboniad poblogaidd o opteg Newtonaidd, Il Newtonianismo per le dame.

Ar argymhelliad Voltaire, galwyd Algarotti i Ferlin gan Ffredrig II, brenin Prwsia, ac yno gwasanaethodd yn siambrlen y llys am naw mlynedd. Ym 1740, ar orchymyn y Brenin Ffredrig, fe'i dyrchafwyd yn gownt, teitl etifeddol.^[1] Wedi iddo adael Prwsia ym 1742, bu Algarotti a Ffredrig yn gohebu â'i gilydd yn fynych. Treuliodd y cyfnod o 1742 i 1747 yn Sachsen, yn ysgrifennu traethodau ar gyfer arddangosfeydd celf a nosau cyntaf operâu.^[2] Yn y cyfnod hwn cyflawnodd ei waith digrif Il congresso di Citera (1745) sy'n cymharu agweddau'r Eidalwyr, y Ffrancod, a'r Saeson tuag at serch. Ymhlith ei ysgrifau eraill mae myfyrdodau ar, ac ymdriniaethau ag, amryw o bynciau gan gynnwys Cartesiaeth, odl, yr ieithoedd Ffrangeg ac Eidaleg, cymeriadau'r cenhedloedd, pensaernïaeth, a phaentio.

Dychwelodd i'r Eidal oherwydd ei iechyd gwael, a bu farw Francesco Algarotti yn Pisa, Uchel Ddugiaeth Toscana, o dwbercwlosis yn 51 oed. Codwyd beddfaen iddo yn Pisa ar orchymyn Ffredrig II, gyda'r arysgrif Ladin Hic jacet Ovidii aemulus et Newtoni disciplus ("Yma y gorwedd efelychydd Ofydd a disgybl Newton").^[2] Wedi ei farwolaeth cyhoeddwyd casgliad o'i lythyrau o'i daith i Rwsia ym 1738–39 dan yr enw Viaggi di Russia (1769).

Llyfryddiaeth

Il Newtonianismo per le dame ovvero dialoghi sopra la luce e i colori (1737).
Il congresso di Citera (1745).
Viaggi di Russia (1769).

Cyfeiriadau

↑ (Saesneg) Francesco Algarotti. Encyclopædia Britannica. Adalwyd ar 2 Hydref 2023.
↑ ^2.0 ^2.1 Peter Hanns Reill ac Ellen Judy Wilson, Encyclopedia of the Enlightenment (Efrog Newydd: Facts On File, 2004), tt. 12–13.

[Britannica-1] (Saesneg) Francesco Algarotti. Encyclopædia Britannica. Adalwyd ar 2 Hydref 2023.

[Reill-2] 2.0 ^2.1 Peter Hanns Reill ac Ellen Judy Wilson, Encyclopedia of the Enlightenment (Efrog Newydd: Facts On File, 2004), tt. 12–13.

[1]

[2]